Leven op de plantage

Leven in slavernij
anno
1849

Een liefdesverhaal

Het is 1849. Op koffieplantage Hazard aan de rivier de Nickerie woont en werkt Adonis. Wanneer de werkdag er tegen het begin van de avond op zit, loopt hij naar de suikerplantage Paradise om daar de nacht door te brengen bij zijn lief Afrika. Maar al lang voor het licht wordt, staat hij alweer op en begint aan de terugweg. Rond vijf uur in de ochtend begint op Hazard het werk op het veld namelijk weer. Zo gaat het elke nacht.

De directeur van Hazard wil dat er een eind komt aan dat heen en weer geloop. Hij eist dat Adonis lange werkdagen maakt en zegt tegen hem dat hij maar een vrouw op de koffieplantage moet zoeken. Adonis vertelt Afrika dat hij haar niet meer mag zien en daarmee lijkt de relatie afgelopen. Afrika krijgt wat met Willem, een timmerman die tijdelijk op Paradise werkt.

Hoe ging het verder met Adonis en Afrika?

Toch heeft Adonis nog steeds problemen met de directeur van Hazard. Die is zo ontevreden over zijn werk en dat van twee andere slaven, John Bull en Pierre, dat hij de basya (de toezichthouder) opdracht geeft hen de hele week ’s nachts op te sluiten. Zij moeten in de ‘boeikamer’ blijven met een been vastgemaakt aan een blok. Op een van die nachten heeft Adonis een brandend stuk hout bij zich om zichzelf bij te lichten. Wat er daarna is gebeurd, wil of kan niemand vertellen, maar Adonis ontsnapt. Heeft de basya hem niet goed vastgezet? Tenslotte werkt de basya wel voor de directeur, maar tegelijkertijd is hij zelf ook een slaaf. Hij moet soms schipperen om zijn gezag te handhaven en met de anderen te kunnen samenleven op de plantage. Ook John Bull en Pierre zeggen dat het vertrek van Adonis hen niet is opgevallen.

Adonis wordt gepakt en gestraft met zweepslagen

Op Paradise hebben ze Adonis wel gezien. Hij is er naartoe gegaan omdat hij Afrika weer wil zien. Zo’n vier weken hebben de twee elkaar niet gesproken. De relatie leek voorbij, maar daar denkt Adonis nu anders over. Hij is woedend als hij timmerman Willem in haar huis aantreft. Buiten het huis raken de twee in gevecht. Plotseling haalt Adonis een knipmes tevoorschijn, opent het met zijn mond en steekt Willem meerdere keren. Daarna verdwijnt hij. Willems wonden worden verzorgd, maar na een paar weken gaat hij toch dood. Adonis wordt gepakt en gestraft met zweepslagen. Ook krijgt hij als straf een jaar dwangarbeid op een overheidsplantage.

Wat vertelt dit verhaal nog meer?

Het verhaal van Adonis is uitzonderlijk. Maar juist daarom is er veel over opgeschreven in verslagen van politie en justitie. De slaven die toen als getuigen gehoord zijn, vertellen ook veel over het gewone leven en werken op de plantages. Zij leren niet schrijven en er wordt verder niet naar hun verhalen gevraagd, dus ze hebben geen andere getuigenissen nagelaten.

Hoe werken de mensen op een koffieplantage?

benoit veldslaven op weg naar werk

Veldslaven op weg naar het werk. Tekening van P.J. Benoit uit zijn boek “Voyage à Surinam” (1839).

Op een koffieplantage planten de slaven koffiebomen en wieden ze de velden. Twee keer per jaar oogsten ze. Met de hand plukken ze de bessen en verzamelen die in een mand. Ze dragen de manden naar de loods en bewerken de bessen daar verder. Tot ’s avonds laat worden de bessen geweekt, gemalen en over een rooster gehaald totdat de bonen vrijkomen. Daarna worden de bonen geweekt. Dagenlang gaat het drogen, stampen en selecteren van de koffiebonen door.

Hoe werken de mensen op een suikerplantage?

suikermolen bray

Het persen van het suikerriet in de molen was gevaarlijk werk.

Tekening van Théodore Bray uit circa 1850.

Op een suikerplantage is het werk nog zwaarder dan op een koffieplantage. Suiker is het belangrijkste exportproduct van de kolonie Suriname, ook al brengt het in de negentiende eeuw lang niet meer zoveel op als een eeuw daarvoor, als de productie op zijn hoogtepunt is. Tegen zonsopgang trekken de mannen en vrouwen naar het veld om riet te planten, te wieden of te oogsten. Met een houwer (kapmes) kappen ze het rijpe riet en hakken het in stukken. Ze binden het gekapte riet samen en dragen het op het hoofd naar de waterkant. Daar wordt het suikerriet in schuiten geladen en door de kanalen naar de loods vervoerd. Daar persen de mannen de rietstengels tussen grote rollers en koken het geperste sap. Het kappen, persen en koken is niet alleen zwaar, maar ook gevaarlijk werk. De mannen gieten de stroperige massa in vaten om uit te lekken en in te dikken. In diezelfde vaten wordt de suiker verscheept en naar de Europese markten gebracht.

Hoe werken de mensen op een katoenplantage?

katoenplantage zeezicht RM buku

Katoenplantage Zeezicht, in miniatuur nagebouwd door Gerrit Schouten (collectie Rijksmuseum).

Het werk op een katoenplantage lijkt op dat op een koffieplantage: planten, wieden, snoeien, oogsten. Na de pluk wordt de katoen bewerkt en klaargemaakt voor de export. Maar katoenteelt komt in Suriname niet veel voor. Alleen in de eerste decennia van de negentiende eeuw wordt er in het westen redelijk wat katoen verbouwd.

Hoe werken de mensen op een houtplantage?

Echt anders gaat het eraan toe op de houtplantages. Daar kappen de slaven bomen in het bos en zagen ze er planken van. Het is zwaar werk, maar het geeft relatief veel vrijheid omdat in het bos nauwelijks toezicht is.