De Curaçaose tambú

Muziek is meer dan alleen vermaak. Met muziek kun je emoties uiten en het verleden levend houden. Groepen kunnen met muziek hun cultuur en hun gezamenlijke identiteit beleven, bijvoorbeeld bij rituelen. En tot slot kan muziek ook gebruikt worden om informatie te verspreiden en kritiek te uiten op de samenleving en de politiek. Al deze functies komen samen in de Afro-Curaçaose tambú-muziek.

Tambú is dus een belangrijk onderdeel van het Afro-Curaçaose culturele erfgoed. Toch staat het lange tijd laag in aanzien bij de kerk en autoriteiten en wordt het onderdrukt. De tambú dansen, tambú-muziek maken en tambú-feesten bezoeken wordt ontmoedigd en tussen 1936 en 1952 zelfs verboden. Afro-Curaçaoenaars zoals Victor Dorothea en de zanger Cola Susanna (zie foto) worden in die periode door de politie aangepakt en tambú-trommels worden in beslag genomen. Op die manier zit een belangrijk onderdeel van de Afro-Curaçaose cultuur lange tijd in de verdrukking.

De Curaçaose tambú ontstaat in de zeventiende en achttiende eeuw uit verschillende West-Afrikaanse (voornamelijk Congolese) muzieksoorten, dansen en rituelen. Die zijn meegekomen met de Afrikanen die tot slaaf gemaakt en naar Amerika gevoerd zijn. Deze mengeling van Afrikaanse invloeden verandert met de tijd en past zich aan aan de lokale omstandigheden. Afrikaanse elementen zoals herhaling, ritme, bepaalde percussie-instrumenten en improvisatie blijven duidelijk herkenbaar in de Curaçaose tambú. Tambú-muziek staat in de Curaçaose cultuur dan ook nog steeds symbool voor de band met de Afrikaanse voorouders en voor de Afro-Curaçaose identiteit.

Het woord tambú verwijst zowel naar een type muziek als naar een instrument. De tambú is een soort trommel, gemaakt van een vat dat wordt bespannen met een schapen- of een geitenvel. Tambú-spelers maken muziek door met hun handen op het vel van de trommel te slaan. Wanneer er geen traditionele tambú beschikbaar is, gebruiken Afro-Curaçaoenaars in plaats daarvan een tafel, een kistje, de onderkant van een stoel of grote lege blikken om tambú-muziek te maken.

Het instrument tambú staat centraal, maar er zijn nog een paar andere belangrijke ingrediënten die komen kijken bij het maken van tambú-muziek:

1. De tambú wordt traditioneel begeleid door twee stukken metaal die tegen elkaar aan worden geslagen. Dit metalen muziekinstrument wordt de agan of heru (letterlijk: ijzer) genoemd. Tegenwoordig heeft de chapi (het metalen deel van een hak, een landbouwwerktuig) die plaats ingenomen. De chapispeler slaat met een ijzeren staafje op de chapi om muziek te maken. Dit geeft een vrij schelle hoge toon die contrasteert met het diepere en donkere geluid van de tambú. De twee geluiden wisselen elkaar af alsof ze een gesprek voeren, waarbij de tambú vertelt en de heru antwoord geeft of benadrukt en herhaalt wat de tambú zegt.
2. Een tweede element dat niet kan ontbreken bij tambú-muziek is zang. Tegenwoordig bestaan vele groepen uit een tambú-speler, drie of meer chapispelers, een voorzanger en enkele zangers die als koor dienen. De zang bestaat niet uit coupletten en refreinen, maar volgt een patroon van vraag en antwoord. De voorzanger zingt over een bepaald onderwerp en het koor geeft antwoord.
3. Het publiek is ook erg belangrijk bij de tambú. De toeschouwers dragen bij aan de muziek en aan de beleving van de tambú door samen met de koorzangers antwoord te geven op wat de voorzanger zingt, en door het antwoord nog eens te benadrukken in dansen. Ook is het publiek belangrijk omdat het helpt de maat te houden door ritmisch in de handen klappen. Dat geeft de tambú-speler meer vrijheid om te improviseren.

Tambú kan ook worden ingezet voor reinigingsrituelen. Een voorbeeld daarvan is het gebruik ervan rond oudjaar. Het is op Curaçao de gewoonte om aan het eind van het jaar oude geesten en negatieve energie weg te jagen (kore ku fuku) en het nieuwe jaar in te luiden. Dat doe je bijvoorbeeld door je huis opnieuw te schilderen en je tuin op te knappen.

Hierbij hoort ook het gebruik dat mensen hun oude spullen weggooien en hun huis grondig schoonmaken met speciale producten en kruiden. Op oudejaarsavond lopen ze met wierook door het hele huis om nog meer slechte energieën en geesten weg te jagen. Tambú-muziek door het huis heen laten klinken en de tambú dansen is ook een belangrijk onderdeel van dit gebruik. In dit opzicht heeft tambú een zuiverende en vernieuwende functie.