De Curaçaose plantage

Dit gruwelijke verhaal van een brute slaveneigenaar die een weerloos slavenjongetje laat afranselen, past goed bij het slechte imago van de slavernij in de koloniën. Toch moeten we niet automatisch denken dat op Curaçao altijd zo met slaven wordt omgegaan. Wat Henriquez doet, is namelijk niet normaal, ook in die tijd niet. Natuurlijk, ook op Curaçao is een slaaf maar een slaaf, die nauwelijks gezien wordt als een menselijk wezen, altijd eigendom is van iemand anders en onderworpen aan diens wil. Maar er bestaan regels voor de behandeling van slaven, en wie zich daar niet aan houdt, krijgt straf.

Hoe zit het dan wel? De negentiende-eeuwse gouverneur Van Lansberge meent dat de slaven op een Curaçaose plantage als deel van de plantersfamilie worden beschouwd. Hij schrijft in 1856: ‘voor het merendeel van vader tot kind in de families gebleven, opgegroeid met hun tegenwoordige meesters, worden zij (= de slaven) beschouwd als een deel van het gezin uit te maken, en als zodanig behandeld. Hier vindt men geen zielloze administrateurs of directeurs, die er slechts op uit zijn spoedig fortuin te maken door hun slaven af te beulen tot ze er letterlijk dood bij neervallen.’ Dat is misschien weer iets té optimistisch, maar het oordeel van Van Lansberge is niet helemaal onbelangrijk. Hij woont op dat moment al meer dan dertig jaar in Colombia, Venezuela en het Caribisch gebied, dus hij kan de Curaçaose situatie goed vergelijken met die in andere gebieden.

Er zijn ongeveer honderd plantages op Curaçao. Dicht bij Willemstad liggen kleine plantages die meer een buitenverblijf zijn voor rijke stedelingen dan een echt landbouwbedrijf. Elke vrijdag of zaterdag rijden ze in paardenkoetsjes de benauwde, warme en stinkende stad uit om in de schaduw van palm- en mispelbomen het weekend door te brengen. Verder van de stad liggen de echte, grote plantages voor de landbouw, soms wel honderden hectares groot.

De grote plantages bestaan uit drie gedeeltes. Op het eerste gedeelte staan verschillende gebouwen: een landhuis voor de planter, schuren en koralen (= omheiningen waar het vee ’s nachts in staat). Dichtbij in een vochtige vallei liggen een hofje (een boomgaard met palm-, mispel- en mangobomen) en een moestuin. Een beetje apart staan de huisjes van de slaven, een dorpje op zich.

Het tweede gedeelte bestaat uit stukken akkerland met stenen muurtjes of cactusheggen eromheen. Daar wordt vooral kleine mais verbouwd, maar ook wel pinda’s en allerlei soorten bonen. De rest van de plantage, meestal het grootste gedeelte, bestaat uit land waarop het vee van de plantage graast: koeien, schapen, geiten en ezels zoeken tussen de vele struiken, boompjes en cactussen naar iets te eten, wat op de droge bodem meestal niet meevalt.

Op de grootste plantages werken meer dan honderd mannen en vrouwen als slaaf, maar er zijn er ook heel wat met slechts enkele tientallen slaven. In de negentiende eeuw zijn de slaven allemaal op Curaçao geboren, in de achttiende eeuw zijn er nog heel wat die in Afrika geboren zijn. De slaven worden verdeeld in drie categorieën: huisslaven, ambachtsslaven en tuinslaven. Daarnaast zijn er slaven die niet werken: de kinderen en de ouderen. De huisslaven zijn voornamelijk vrouwen die werken in de huishouding: als kokkin, wasvrouw, schoonmaakster, naaister, huisbediende. Ambachtsslaven zijn mannen met een beroep als timmerman, mandenmaker, metselaar of kuiper. De meeste slaven op een plantage zijn tuinslaven: mannen en vrouwen die werken op het land of met het vee.

Over het algemeen werken slaven van zes uur ’s ochtends tot zes uur ’s avonds, zes dagen in de week. Het belangrijkste en zwaarste werk op de plantage is het werk met de sjap, een stuk gereedschap waarmee de grond wordt losgemaakt. Ploegen zijn er bijna niet. In augustus en september van elk jaar beginnen de slaven met het klaarmaken van de akkers door de grond los te hakken en onkruid weg te halen. In oktober zaaien ze: ze hakken met de sjap een gat in de grond en leggen daar een paar korrels zaad in. Daarna schuiven ze het gat met een voet weer dicht. Gaat het regenen, dan komen de maisplantjes binnen een week al boven de grond. Terwijl de slaven dan op een andere akker nog bezig zijn met zaaien, moeten ze op de eerste akker alweer snel met de sjap onkruid weghalen. In november en december wieden ze nog een paar keer. Tenminste, als het echt heeft geregend en het onkruid is opgekomen. Heel vaak regent het niet, en dan komt er weinig onkruid op, maar ook geen mais. Dan mislukt alles en komt er geen oogst.

In januari en februari is er nog steeds veel werk op het maisveld: wormen en ander ongedierte met de hand van de maisplant af slaan, geknakte stengels opbinden en stengels bij elkaar binden om te voorkomen dat de maispluim met zaden op de grond valt. Kinderen moeten de vogels wegjagen, die ook best wat zaad lusten. In maart is de oogst; daar moet iedereen die ook maar iets kan, bij helpen. Met een klein mesje snijden mannen en vrouwen de maispluimen van de stengel. Die sjouwen ze in manden naar de schuur bij het landhuis en stapelen ze netjes op elkaar. Daarna kappen ze de maisstengels af: die gebruiken ze als voer voor het vee, maar vooral ook als dakbedekking voor de slavenhuisjes. Na de oogst is het tijd voor het oogstfeest.

Door het jaar heen wordt steeds een deel van de oogst uit de schuur gehaald om te dorsen: de maiskorrels uit de maispluim te slaan. Nadat het kaf (de schilletjes) is verwijderd, malen de vrouwen de korrels fijn tot meel. Elke dag maken ze daarvan funchi, een hartige maïspap. Daar eten de mensen bonen bij en wat geitenvlees of gedroogde vis.