Hogerop komen

anno
1773-1777

De mooie Joanna

Joanna is een mooi meisje van een jaar of vijftien. Wanneer de jonge Schotse soldaat John Gabriel Stedman haar voor het eerst ziet, wordt hij op slag verliefd op haar. Hij kan alleen nog maar aan haar denken: ‘Haare groote oogen, zoo zwart als ebbenhout, en vol van nadruk, kondigden de goedheid van haar hart aan: onaangezien de donkerheid der kleur van haar aangezicht bedekte een lieffelyk rood haare wangen [….] Haar hair, van een byna zwart bruine kleur, vormde een eindeloos getal van natuurlyke krullen, met goude spelden en bloemen verciert.’ Joanna is, samen met haar moeder Cerie en haar vier broertjes en zusjes, het eigendom van de heer D.B. Kruythof die de plantage Fauquemberg bezit. Stedman vraagt Joanna als zijn concubine en huishoudster bij hem in te trekken. Na onderhandelingen tussen Stedman en Cerie over wederzijdse rechten en plichten, gebeurt dat ook. Er worden geschenken tussen Stedman en haar familie uitgewisseld en er is een ‘huwelijks’-feest voor zijn vrienden. Later krijgen Stedman en Joanna samen een kind, Johnny.

Hoe ging het verder met Joanna en Stedman?

Ik ben geschikt om in de slavernye te leven

Stedman wil niets liever dan zijn geliefde Joanna vrijkopen, maar zij weigert. Ze is bang voor wat er met haar zal gebeuren als hij teruggaat naar Europa. Na een poos vraagt hij weer of hij haar vrij mag kopen, want hij wil haar meenemen, maar ze weigert opnieuw. ‘Ik ben geschikt om in de slavernye te leven,’ zegt ze tegen hem. ‘Indien gy van my te veel werk maakt, zult gy de achting uwer vrienden zien verflaauwen. Aan den anderen kant, zal het verkrygen van myne vryheid u kostbaar, moeielyk, en misschien ondoenlyk wezen…’

In 1777 verlaat Stedman Suriname samen met zijn huisslaaf Quaco. Joanna wil niet mee en blijft achter in de kolonie met zoontje Johnny. Stedman heeft geregeld dat ze als gezelschapsdame bij de rijke mevrouw Godefroy op de plantage Alkmaar gaat werken en daar een eigen huis betrekt. Johnny is vrij, maar Joanna zal pas bij de dood van mevrouw Godefroy vrij zijn. Zover komt het echter niet, want Joanna sterft door vergiftiging. Stedman is dan al met een witte Nederlandse vrouw getrouwd en woont met haar in Engeland. Johnny verlaat na de dood van zijn moeder Suriname om bij zijn vader en diens nieuwe gezin te gaan wonen. Hij gaat bij de Britse marine en overlijdt al op zijn zeventiende, voor de kust van Jamaica.

Wie zijn Joanna en Stedman?

242px-Bartolozzi_-_John_Gabriel_Stedman
John Gabriel Stedman op een prent uit zijn eigen boek “Reize naar Surinamen en door de binnenste gedeelten van Guiana” (1799-1800).

Joanna is een van de beroemdste slavinnen uit de geschiedenis van Suriname. We kennen haar dankzij het reisverslag Reize naar Surinamen en door de binnenste gedeelten van Guiana van haar geliefde Stedman. Vijf jaar lang, van 1773 tot 1777, dient hij in Suriname als kapitein in het Nederlandse leger. Zijn legeronderdeel heeft als taak om de Marrons, de gevluchte slaven die zich in de bossen schuil houden, op te sporen. Vanaf de eerste dag houdt hij een dagboek bij waarin hij schetsen maakt van de bevolking, van de flora en fauna, én van Joanna.

Klopt dit romantische verhaal?

stedmans boek

Het is verleidelijk te smelten voor dit romantische verhaal en te denken dat de slavernij, ondanks alle wreedheid, toch een menselijk gezicht had. Maar met zo’n conclusie moeten we héél voorzichtig zijn.

Het is belangrijk te beseffen dat we Joanna uitsluitend leren kennen door de ogen van Stedman; háár visie, haar stem kunnen we niet horen. Inmiddels is gebleken dat Stedmans boek een gunstiger beeld van hem schetst dan uit zijn oorspronkelijke dagboekaantekeningen oprijst.

De redacteur die de tekst heeft herschreven, heeft veel zaken rooskleuriger voorgesteld dan de werkelijkheid. Stedman heeft Joanna nooit gevraagd hem te vergezellen naar Europa. Verder vindt hij het erg duur om Joanna niet vrij te kopen, dus daarom heeft hij dat niet gedaan.

Hoe is zo’n Surinaams huwelijk?

Witte mannen kunnen doen wat ze willen met alle vrouwen

Witte mannen in Suriname trouwen zelden met slavinnen, maar velen wonen ongetrouwd samen, zoals Stedman en Joanna. Dat wordt een ‘Surinaams huwelijk’ genoemd, en de vrouw heet dan een concubine. Zo’n relatie is anders dan een echt huwelijk. Zo eet de concubine niet aan tafel met de man en zeker niet als hij bezoek heeft.

Hoewel het ‘Surinaams huwelijk’ officieel verboden is, en het verbod keer op keer herhaald wordt, tolereert de samenleving het wel. Dat wil zeggen: zo’n relatie tussen een witte man en een zwarte vrouw. Witte mannen kunnen in de praktijk doen wat ze willen met alle vrouwen, wit en zwart. Maar er is wel een verschil: een man trouwt met een witte vrouw, maar woont slechts samen met een zwarte vrouw, of verkracht haar simpelweg. Zwarte vrouwen worden beschouwd als eigendom.

Er zijn enkele gevallen bekend van een relatie tussen een witte vrouw en een slaaf. Daarop staat de doodstraf voor de man, terwijl de vrouw verbannen wordt. De witte, mannelijke bewoners van de kolonie zijn heel bang voor de vermeende seksuele mogelijkheden van de zwarte man.