Souvenirs uit Suriname

Uitgeholde halve kalebassen (een soort pompoenen) zijn overal in Suriname in gebruik als schaaltjes. Ze zijn ook geliefd als souvenir. Sinds de negentiende eeuw zijn ze in allerlei soorten en maten gemaakt, en misschien ook daarvoor al. Sommige kalebasschaaltjes zijn van buiten beschilderd of ingekerfd met mooie motieven. Andere hebben aan de binnenkant geheimzinnige vormen. Die vormen zijn gemaakt in de zachte kalebasschil voordat die keihard werd door het drogen.

Omdat er veel kalebassen zijn verzameld, is er een soort ‘kunstgeschiedenis’ van de Surinaamse kalebassen ontstaan. Wie de cultuur kent van de Saramakkanen en de Ndyuka (Marronvolkeren die afstammen van gevluchte slaven), kan herkennen waar een bepaalde versierde kalebas vandaan komt, en of het een man of vrouw is die hem versierd heeft. Herkenbaar zijn ook de typische kalebassen uit de stad. Ze zijn aan de buitenkant beschilderd met allerlei tafereeltjes uit het dagelijks leven. Dergelijke kalebassen horen meestal bij de Creoolse volkscultuur.

Twee versierde kalebassen brengt Van Breugel in 1824 van zijn plantage Clifford Kocqshove mee naar Nederland. Het zijn voor hem souvenirs: herinneringen aan de slaven op zijn plantage. Hij weet dan natuurlijk nog niet dat ze belangrijk zullen worden als bronnen voor de geschiedenis van de slavernij.

Afrikaanse invloeden
De slaven hebben deze kalebas vermoedelijk gebruikt om offergaven te brengen aan de geesten van een kankantri, de grote katoenzijdeboom (Ceiba pentandra). Deze boom wordt door de slaafgemaakten op de plantages in Suriname vereerd als een heilige boom. Deze kalebas is ingesmeerd met witte klei, pemba dotti. Daardoor kun je de uitgesneden motieven en het uitgesneden vogeltje beter zien. De witte klei is onderdeel van het winti-ritueel LINK waarmee het offer werd gebracht.

De rituelen en het gebruik van de kalebas komen oorspronkelijk uit Afrika. Niet alleen de slaafgemaakte bevolking van de plantage, ook de Marrons LINK gebruiken een kalebas voor offers, en ook voor hen is pemba dotti belangrijk in winti-rituelen. Buiten het zicht van de witte heersers groeit er zo een nieuwe Afro-Surinaamse cultuur.

De vorm van deze kalebas is anders dan alle andere. Het lijkt een schaaltje, maar omdat een deel van de weggesneden helft is blijven zitten, is het een schaaltje met een soort hengsel geworden. Door dat hengsel zit een touwtje en zo lijkt het eerder een tasje dan een schaal. In 1902 heeft het Koloniaal Museum al geen idee meer waarvoor dit mandje heeft kunnen dienen. Ze denken te weten dat het afkomstig is van de ‘Boschnegers’, maar dan zijn dat hengsel en de engeltjes wel wat vreemd.

Cadeautje
Van Breugel zelf had echter opgeschreven dat het een cadeau was van zijn slaven. Als zij zien hoe hij geniet van de jacht, maken ze deze kruithoorn als aandenken. Wie weet heeft Van Breugel hem in Nederland daarvoor ook nog gebruikt.

Nu we de geschiedenis van dit schaaltje weer kennen, kunnen we het zien als een voorbeeld van hoe de plantagebevolking een nieuwe cultuur maakt met Afrikaanse én Europese invloeden.