Woordgebruik verantwoording

Volgens sommigen zouden we vandaag de dag de mensen die in de koloniale periode slaaf waren, geen ‘slaaf’ moeten noemen. Anderen houden juist vast aan het gebruik van het woord ‘slaaf’. Zij vinden, ten eerste dat het woord recht doet aan de historische context. Ten tweede dat je het woord aldus gemakkelijk kan begrijpen. Ten derde, dat iemand als slaaf duiden, net zo vanzelfsprekend is als iemand aanduiden als timmerman of bakker. Tot slot begrijpt iedereen wel dat een slaaf een verwerpelijk iets is van witte machthebbers.

Niet iedereen is het hiermee eens.  Het woord’ slaaf’ moet je juist vermijden, omdat je daarmee de historische context verwerpt.  Bovendien maak je zo anderen bewust van de ongelijke verhoudingen. Het woord ‘slaaf’ is evenmin een vanzelfsprekende benaming, want een timmerman of een bakker kan doorgaans vrijelijk kiezen timmerman of bakker te zijn, maar een slaaf niet.

Waarom ligt het woord slaaf gevoelig?
Het woord slaaf ligt bij sommigen gevoelig, omdat bijna niemand er voor kiest om slaaf te zijn. Ook wordt niemand letterlijk als slaaf geboren. Nee, een slaaf wordt gemaakt door een ander die de macht heeft om dat te doen. De machthebber gaat daarin heel ver. Hij neemt een persoon de vrijheid af door hem te kopen en hem vervolgens de eigen naam, taal en cultuur af te nemen. De machthebber doet daarna wat hij wil met degene die hij in slavernij brengt. Hij dwingt hem zonder betaling voor hem te werken op straffe van geweld. Dat is gebeurd met Afrikanen in de periode van trans-Atlantische slavenhandel en slavernij. Binnen deze context is van onze Afrikaanse medemensen langzaam een stereotype gemaakt: de zwarte Afrikaan werd synoniem aan slaaf.

Welk ander woord kun je dan gebruiken?
Na de afschaffing van de slavernij ging men onder invloed van nationalisme en emancipatiebewegingen in de Verenigde Staten van Amerika en andere (voormalige) slavenmaatschappijen steeds kritischer denken over hetgeen de mensen in slavernij is aangedaan. De woorden ‘nigger’, ‘negro’, ‘slave’ ofwel ‘neger’ of ‘slaaf’ vond men geen vanzelfsprekende termen meer, maar pure bedenksels van witte machthebbers vanuit de eigen vermeende superioriteit en minachting voor de zwarte mens. Vanaf de tweede helft van de vorige eeuw roepen  critici uit de Verenigende Staten van Amerika anderen dan ook op om het woord ‘slave’,’ slaven’ te vervangen door ‘enslaved (people)’, ‘tot slaaf gemaakten’.  ‘Enslaved (people)’, geeft volgens hen namelijk precies de essentie weer van wat er gebeurde met Afrikanen: die werden tot slaaf gemaakt. Die kritiek op het woord slaaf waaide over naar Nederland. Daarom gebruikt een aantal onderzoekers in Nederland, Suriname en de Antillen het woord ‘slaaf’ niet meer, maar de woorden ‘tot slaaf gemaakt’. Omdat het Nederlands geen equivalent heeft voor het woord ‘enslaved’, wordt het hier dus letterlijk vertaald. Op Curaçao in het Papiaments wordt ‘hende sklabisá’ gebruikt, in korte vorm ‘sklabisá’.

Hoe denken mensen over ‘tot slaaf gemaakt’?
Niet alle critici vinden ‘tot slaaf gemaakt’ een zaligmakend alternatief.  Ten eerste, het bekt niet lekker binnen het stramien van het Algemeen Beschaafd Nederlands. Want hoe lees je een tekst over slavernij begrijpelijk en vlot dat vol staat met zinnen als: ‘Een ontsnapte tot slaaf gemaakte vrouw van plantage Rust en Werk werd na vier maanden weer opgepakt?’

Een tweede kritiekpunt betreft meer het beeld van de Afrikaan dat ‘tot slaafgemaakt’ oproept. Het alternatief ‘tot slaaf gemaakten’ doet volgens critici geen recht aan de persoon achter de Afrikaan die in slavernij is gebracht. Alsof hij totaal tot slaaf is gemaakt en daardoor een totaal ondergeschikte zwarte is zonder eigen gedachtegoed, persoonlijkheid, mening en daadkracht.  Kortom een verzet tegen het beeld van de slaaf die de fysieke en mentale onderdrukking passief zou hebben ondergaan. We weten inmiddels dat het tegendeel  waar is. Daar getuigt ook deze website van.

Omdat voor een aantal auteurs slaaf noch tot slaafgemaakte een goede benadering is, kiezen ze  ervoor het woord helemaal te vermijden door formuleringen te gebruiken als ‘gekidnapte Afrikanen’,  ‘gevangenen’,  ‘in slavernij gebrachte mensen’, ‘individuen die slaaf zijn’ of ‘zij die als slaaf werken’ (alsof je alleen van negen tot vijf slaaf bent!). Zulke lange omschrijvingen dekken soms niet eens de lading, maar zijn vooral lastig om leesbare zinnen mee te formuleren. De omschrijvingen zijn dan ook niet handig voor lange teksten.

Voor deze website is er voor gekozen bovenstaande termen afwisselend te gebruiken. Nu jij straks een werkstuk maakt over slavernij, welk woord kies jij? Motiveer in je werkstuk waarom.